कर्मचारी प्रशासन सुधार बिना परिवर्तन सम्भव छैन : प्रकाश राई [भिडिओ]

• खेमराज सापकोटा

काठमाडौँ, १४ कात्तिक । एकीकृत सरकारी कर्मचारी संगठन, नेपालका महासचिव तथा समाजशास्त्रका अध्येता प्रकाश राईले राजनीतिक नेतृत्व र कर्मचारीतन्त्र दुवैले आत्मालोचना नगरे परिवर्तन स्थायी नहुने बताउनुभएको छ ।

नेपाल न्यूज बैंकसँगको विशेष भिडिओ कुराकानीमा उहाँले वर्तमान विद्रोह र असन्तोष राजनीतिक नेतृत्वको गल्ती मात्र नभइ कर्मचारी प्रशासनको कमजोरीले पनि उत्प्रेरित भएको स्पष्ट पार्नुभयो । राईका अनुसार कर्मचारीतन्त्र राजनीतिक नेतृत्वको ‘दासता र पिछलग्गुपन’ बाट मुक्त हुन जरुरी छ । “लोकसेवामार्फत् मेरिटका आधारमा आएका कर्मचारीलाई पनि विवेक प्रयोग गर्न नदिइने, गलत निर्देशनलाई इन्कार गर्न नसक्ने अवस्थाले निराशा बढाएको छ,” उहाँले भन्नुभयो ।

उहाँले सार्वजनिक सेवामा तत्काल सुधारको आवश्यकता रहेको उल्लेख गर्दै तीन प्रमुख कार्यान्वयन योग्य उपाय अघि सार्नुभएको छ । पहिलो उपायका रुपमा उहाँले क्षतिपूर्तिसहितको नागरिक सेवा सञ्चालन गर्नुपर्ने बताउनुभयो । समयमै सेवा नदिने कर्मचारीको तलबबाट क्षतिपूर्ति असुल गरी सेवाग्राहीलाई उपलब्ध गराउने व्यवस्था गर्नुपर्ने उहाँको भनाइ छ ।

दोस्रो उपायका रुपमा उहाँले योग्य कर्मचारी भित्र्याउने जस्ता सेवा–सुविधामा सुधार गर्नुपर्ने बताउनुभयो । त्यसका लागि उहाँले उत्कृष्ट जनशक्ति आकर्षित गर्न तलब तथा प्रोत्साहन बढाउने, तर काम नगर्नेमा कडा दण्ड सजायको व्यवस्था गर्नुपर्ने बताउनुभयो ।

यस्तै, स्वाभिमानी प्रशासनको विकास गर्न जरुरी रहेको पनि उहाँले बताउनुभयो । राजनीतिक नेतृत्वको अविवेकपूर्ण आदेश अस्वीकार गरी कानुन आधारित निर्णय गर्ने संस्कार विकास गर्नुपर्ने उहाँको तर्क छ ।

नयाँ दलहरूको उदयलाई सकारात्मक मान्दै राईले ‘विद्रोहको भावना बोकेका नयाँ नेतृत्वलाई पनि महँगो रक्सीको मात नचढोस’ भनेर चेतावनी दिनुभयो । पुराना दलले जनविश्वास गुमाएको स्वीकार गर्दै उहाँले जनतालाई अब ‘सःशर्त मतदानको संस्कृति’ विकास गर्न आग्रह गर्नुभयो ।

राजनीनिक दलसँगै ति दलका नेतालाई भोट गर्ने जनाता पनि सुध्रिन जरुरी रहेको बताउँदै उहाँले घोषणापत्रका आधारमा भन्दा पनि कार्यान्वयनका शर्तमा मात्रै भोट दिनुपर्ने धारणा व्यक्त गर्नुभयो ।

राईले जिल्लाहरूमा सडकमात्र पुगे पनि रोजगारी, अस्पताल र गुणस्तरीय स्कुल नपुगेकाले गाउँघरबाट बसाइँसराइ बढेको जनाउँदै भौतिक विकासले समाज रूपान्तरण गर्न नसकेको टिप्पणी गदै उहाँले भन्नुभयो, “विकास मानिसका लागि हो, मानिस विकासका लागि होइन ।”

रसुवादेखि दार्चुलासम्म पहाडी गाउँहरू सुनसान हुँदै जानु, खेतबारी झाडीले ढाकिनु र जैविक विविधता क्षय हुनु विकासका दृष्टिकोणको असफलता भएको उहाँको निष्कर्ष छ । यस्तै, उहाँले विश्वविद्यालयहरूभित्र हुने राजनीति र भागबण्डाका विषयमा टिप्पणी गर्दै विश्वविद्यालयलाई राजनीतिक हस्तक्षेपबाट मुक्त गरी अनुसन्धान र नीति मार्गदर्शनको केन्द्र बनाउनुपर्ने बताउनुभयो । “विश्वविद्यालय राजनीतिक नेतृत्वको जुँगा चलाएर होइन, देशको बुद्धि चलाएर चल्ने संस्थान हो,” उहाँले भन्नुभयो ।

मुलुकको भविष्य उज्ज्वल तर चुनौतीपूर्ण
नेपालमा भएका परिवर्तनलाई विदेशी प्रभावको परिणाम मात्र ठान्ने प्रवृत्तिबाट मुक्त हुन आग्रह गर्दै राईले भन्नुभयो, “मुलुकमा भूराजनीतिक प्रभाव पर्न सक्छ । तर, हाम्रो आन्तरिक क्षमता मुख्य कुरा हो । हामीले आत्मगौरव बढाउनुपर्छ ।”

भविष्य सुन्दर बनाउन उहाँले दुई आधारभूत कार्य प्रस्ताव गर्नुभएको छ । त्यसका लागि रेमिट्यान्सलाई उपभोगमा प्रयोग नगरी पुँजीकरणमा लगानी गर्नुपर्ने उहाँको सुझाब छ । नेपालमा भइरहेका विकासका मोडेलहरु समाजसँग प्रत्यक्ष रुपमा जोडिने खालको हुनेपर्ने उहाँको तर्क छ ।

त्यसो नहुँदा नेपालीहरुमा नैराश्यता सिर्जना भइरहेको र त्यसले पटक पट्क समाजमा विद्रोह जन्माउने र समाज सधैँ सक्रमणकालीन अवस्थामै रुमल्ली रहने उहाँको भनाइ छ । आगामी दिनहरुमा पनि गम्भीर सुधार हुन नसकेमा अर्को १५ वर्षभित्र झन ठुलो विद्रोह निम्तीने खतरा रहेको उहाँले बताउनुभयो । -नेपाल न्यूज बैंक