जापानको टोकियोले कसरी समाधान गर्यो बाढी र डुवान समस्या ?
- महेश श्रेष्ठ
नेपालमा यसपटक बाढी, पहिरोका कारण ठुलो क्षति भएको छ । सयौँ मानिसको ज्यान गएको छ भने दर्जनौँ बेपत्ता छन् । तर, यस्ता प्राकृतिक विपत्तिबाट बच्नका लागि वा सजक रहनका लागि विश्वका विकसित देशहरुले अपनाइरहेको उपायबारे नेपालले पनि सिक्नुपर्छ । यसका लागि जापानले अपनाएको उपायका बारेमा चर्चा गर्नु उपयुक्त हुन्छ । बाढी नियन्त्रण एवम् डुवान समस्या समाधानका लागि जापानले धेरै नै प्रगतिको गरेको छ ।
जापानको टोकियो सहर पनि केही दशक पहिलेसम्म बाढी र डुवान समस्या थियो । सन् १९६० मा निर्माण सम्पन्न आराकावा रिभर सेकेन्डरी च्यानल र सन् २००६ मा निर्माण सम्पन्न अन्डरग्राउण्ड डिस्चार्ज च्यानलले निर्माण पश्चात टोकियोको बाढी र डुवान समस्या हल भएको हो ।
जापान सरकारले टोकियोमा बाढी नियन्त्रण गर्न ठुलो मात्रामा पूर्वाधार परियोजनाहरू र विभिन्न उपायहरू लागु गरेको छ । नेपालले पनि बाढी नियन्त्रण र डुवान समस्या समाधानमा जापानको यस अनुभवबाट केही रिफ्रेन्स लिनसक्ने उद्देश्यले जापानले बाढी नियन्त्रण अनि डुवान समस्या समाधानका लागि लिइएका प्रमुख उपायहरू तल उल्लेख गरिएकोछ ।
१. अन्डरग्राउण्ड डिस्चार्ज च्यानल अर्थात् मेट्रोपोलिटन एरिया बाह्य भूमिगत निकासी प्रणाली जी–क्यान्स परियोजनाः यो संसारको सबैभन्दा ठुलो भूमिगत बाढी व्यवस्थापन प्रणालीहरूमध्ये एक हो । टोकियोको उत्तरमा रहेको साइतामा प्रिफेक्चरमा अवस्थित यस प्रणालीमा विशाल भूमिगत कुवा, सुरुङहरू, र ठुलो पानीको ट्याङ्की ‘भूमिगत मन्दिर’ भनिने समावेश छन् । अत्यधिक बर्साद हुँदा, टोकियोको नदी र ढल प्रणालीको अतिरिक्त पानीलाई भूमिगत भण्डारण प्रणालीमा पठाइन्छ र त्यसपछि एदो नदीमा निकालिन्छ, जसले गर्दा टोकियोमा बाढीको जोखिम कम हुन्छ।
२. रिभर फ्ल्ड म्यानेजम्यान्ट अरकावा र सुमिदा नदी बाढी व्यवस्थापनः अरकावा नदीमा एक सेकेन्डरी छ, जुन बाढीको पानीलाई टोकियोका जनघनत्व भएका क्षेत्रहरूबाट टाढा हटाउन प्रयोग गरिन्छ । सुमिदा नदीमा पनि बाढीको स्तर बढ्दा नियन्त्रण गर्न बलियो बाँध र अवरोधहरू बनाइएको छ ।
३. फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरूः टोकियोमा नदीका मुख र नहरहरूमा धेरै फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू छन्, जसले ज्वारभाटा र उच्च जलस्तरलाई नियन्त्रण गर्छ । उदाहरणका लागि, इवाबुची स्लुइस गेटले टोकियोको उत्तरी भागलाई बाढीबाट जोगाउन नदीको पानीको प्रवाहलाई व्यवस्थापन गर्छ ।
४ समुद्री पर्खाल र बाँधहरूः आँधीबेहरी र सुनामीको जोखिमबाट बच्न, टोकियो खाडी समुद्री पर्खाल र बाँधहरूले घेरिएको छ । यी संरचनाहरूले कम उचाइ भएका क्षेत्रहरू र सहरका महत्त्वपूर्ण पूर्वाधारलाई तटीय बाढीबाट जोगाउँछन् ।
५. वर्षा पानीको भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरूः टोकियोमा धेरै भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू छन्, जसले अत्यधिक बर्साद हुँदा अतिरिक्त पानी भण्डारण र नियन्त्रण गर्न मद्धत गर्छ । यी सुविधाहरू जी–कान्स परियोजना र अन्य बाढी नियन्त्रण प्रणालीहरूसँग मिलेर काम गर्छन् ।
६. नदी विस्तार र गहिरो बनाउनेः सरकारले टोकियो वरपरका प्रमुख नदीहरूलाई विस्तार र गहिरो बनाएको छ, जसले गर्दा भारी बर्साद भएको बेला बढी पानीको प्रवाह सम्भव बनाउँछ र नदीले बग्न सक्ने जोखिम कम गर्छ ।
७. सहरी योजना र भूमि प्रयोगसम्बन्धी नियमहरूः जापानले संवेदनशील क्षेत्रहरूमा बाढीको क्षति कम गर्न कडा क्षेत्रीय कानुन र निर्माण नियमहरू लागु गरेको छ । टोकियोका केही विशेष क्षेत्रमा निर्माणमा कडा नियमहरू लागु गरिएको छ ताकि संरचनाहरू बाढी प्रतिरोधी बनुन् ।
(जापान निवासी श्रेष्ठ एनआरएनए अभियन्ता एवम व्यवसायी हुन्)